Obrzędy katarzynek były popularne w XVIII i XIX wieku. Szczególnie uroczyście obchodzono je na obszarach wiejskich. Na terenie dawnej Galicji świętowano katarzynki do połowy XX wieku. To ludowe święto jest odpowiednikiem znanych wszystkim andrzejek. Różnica polega na tym, że w andrzejkowy wieczór to panny wróżyły sobie przyszły los, a zwłaszcza zamążpójście i wygląd przyszłego męża. Wróżby katarzynkowe dotyczyły zaś kawalerów, którzy szukali kandydatki na żonę. Andrzejki przetrwały do naszych czasów, choć tradycyjnych wróżb nikt już raczej poważnie nie traktuje. To po prostu okazja do organizowania ostatnich przed Adwentem dyskotek i opowiadania młodzieży o dawnych zwyczajach. O katarzynkach niestety zapomniano, tym bardziej warto tę tradycję poznać bliżej.
Co wiemy o pochodzeniu tradycji katarzynek?
Tradycja ta pochodzi najprawdopodobniej jeszcze z wierzeń słowiańskich. Natomiast w późniejszych wiekach nadano jej chrześcijańskie wartości. Świętą Katarzynę Aleksandryjską, której imieniny obchodzi się 25 listopada, ogłoszono patronką cnotliwych kawalerów. To do niej właśnie modlili się młodzi chłopcy, którzy szukali pięknej, mądrej, a często też majętnej kandydatki na żonę. Warto wiedzieć, że święta Katarzyna żyła w III wieku w egipskiej Aleksandrii i – jak mówi legenda – była piękną i mądrą dziewczyną. Wielu młodzieńców chciało ją pojąć za żonę, jednak ona wymagała, aby wybranek był piękny, mądry, bogaty i wrażliwy. Nie znalazła nikogo takiego, więc złożyła śluby czystości. Zginęła śmiercią męczeńską, skazana przez cesarza Maksencjusza. Współcześni historycy poddają jednak w wątpliwość istnienie tej postaci.
Katarzynki – święto kawalerów
Tradycyjne obchody katarzynek zaczynano w wigilię dnia świętej Katarzyny, czyli wieczorem 24 listopada. Młodzi, nieżonaci chłopcy spotykali się w karczmach, a nierzadko w domu lub budynku gospodarczym jednego z nich. Wieczór spędzali na wspólnej zabawie i na wróżbach, które miały przepowiedzieć im rychły ożenek oraz imię i wygląd wybranki. Wróżeniu towarzyszyły śmiechy, opowiadanie anegdot i degustacja miejscowych trunków. Wieczór kończył się podkładaniem pod poduszkę piór i elementów kobiecej garderoby. Dzięki temu chłopcu przyśnić się miała przyszła żona. No cóż, po tak miło spędzonym wieczorze zapewne i sny też mogły być ciekawe.
Wiersz i przysłowia, związane z obrzędami katarzynek
Świętowanie zaczynano od recytacji ludowego wierszyka:
„Hej! Kasiu, Katarzynko
Gdzie szukać cię dziewczynko
Wróżby o ciebie zapytam
Czekaj – wkrótce zawitam
Bawmy się więc w Katarzyny
Szukajcie chłopaki dziewczyny
Zapytać więc trzeba wróżby
A nuż potrzebne już drużby.”
Podczas wróżb powtarzano przysłowia:
„Wskaż proszę wróżbo wybrankę, żonę i przyszłą kochankę” oraz „Kasiu daj znać, co się będzie ze mną dziać.”
Katarzynki – zwyczaje i sposoby świętowania
Zwyczaj świętowania katarzynek przypadł w okresie, gdy ustały już prace polowe na wsi. Długie wieczory sprzyjały spotkaniom towarzyskim, pogawędkom i zabawie. Zarówno katarzynki, jak i andrzejki były okazją do wróżb i przekazywania przyszłym pokoleniom różnych wierzeń ludowych. Były to zwykle próby poznania przyszłości, a także przyciągnięcia uwagi upatrzonego wybranka czy też odmiany losu na bardziej sprzyjający. Pamiętajmy, że w dawnych czasach udany ożenek z posażną panną czy też pomyślne zamążpójście i stworzenie rodziny były najlepszym pomysłem na start w dorosłe życie. Dlatego też właśnie późną jesienią swatowie kojarzyli wiele par ze sobą. Z kolei okres karnawału był czasem wielu ślubów i hucznych wesel.
Katarzynki. Wróżby i wierzenia ludowe
Najpopularniejsze katarzynkowe wróżby, to:
- gałązka wiśni, ścięta i wstawiona do wody rozkwitła na Boże Narodzenie, to oznaczało to ślub w karnawale;
- popularna wróżba z kubków polegała na tym, że młodzi mężczyźni wkładali pod kubek przedmioty symbolizujące ożenek, obfite plony i bogactwo, m.in. obrączkę, kłos zboża, monetę po czym losowali kubki – pusty kubek oznaczał zastój w sferze uczuć i kolejny rok bez wyraźnych zmian;
- w XX wieku popularna stała się wróżba z karteczek, na których pisano imiona dziewcząt, a kartki wkładano pod poduszkę i losowano po przebudzeniu.
Pióra pod poduszką oraz sny o domowym inwentarzu i ptactwie
W katarzynkową noc młodzieńcy wkładali pod poduszkę ptasie pióra, które miały przyciągnąć sny. Przy czym sen o jasnej kurze symbolizował młodą i ładną pannę. Sen o ciemnej kurze – wdowę, a sen o kurze z kurczętami – wdowę z dziećmi. Sowa oznaczała dziewczynę mądrą, lecz brzydką, a gołąb – pannę piękną, ale niemądrą. Jeszcze gorszy był sen o koniu, zwłaszcza siwym lub karym, bo oznaczał, że chłopak zostanie starym kawalerem.
Katarzynki to jeden z wielu słowiańskich zapomnianych obrzędów. Choć w dzisiejszych czasach zastąpiły go andrzejki, to warto pamiętać o staropolskich zwyczajach.
Zobacz także:
